|
OEA/Ser.L/V/II.110 MARANDU
MBOHAPYHA
DERECHO HUMANO
MOAKÂHA
II
DEMOCRACIA
ÑEMBOGUATA REHEGUA
A.
ÑE’Ê YPY
1.
OEA rehegua kuatia ñepyrûmbýpe oîháicha, umi Estado miembro oñemoî
peteî ñe’ême “democracia representativa ha’eha condición tekotevêtéva
oî haguâ py’aguapy ha akarapu’â ko’â tetâme”; avei “ñontende ha
ñopytyvô tetânguéra americano apytépe he’ise va’erâ, ñemboguata oñondivepa
peteî jeiko ñapytî’ÿre ha tekojojápe, ipyrenda ha’éva
respeto yvypóra kuéra derecho rehegua.1 2.
Heta jevýma umi institución oîva OEA ryepýpe he’i tuicha
importancia oguerekoha sistema democrático ha Estado oikóva leietére, ikatu
haguâicha oñembo’aje ha oñeñangareko porâ derecho humano kuéra rehe. Upe
sentídope, Corte Interamericana he’íva’ekue: Derecho
ha libertad kuéra rehe ja’éva, ha igarantía kuérare avei, katuete odepende
umi valores ha umi pyenda ypyete omoîngovéva chupekuéra rehe. Peteî tetâ
democrácticope, umi derecho osêva voi yvypóra rekógui, igarantía kuéra ha
Estado de Derecho, mbohapyve oho oñondive, oñomoîrû ha oñomoîmba.2 3.
Democracia representativa he’ise tetâygua kuéra pópe oî pe pu’aka,
pu’akapavê; upévare oiporavo ha omoî umi jokuaihára. Ko’âva upéicharô
ha’e jokuaipy, ojokuáiva chupekuéra umi tetâygua, oikove porâ haguâ,
poguype’ÿ ha democracia ojerure háicha. Comisión
Interamericana, oñe’êvo derecho humano jeikove porâ reheguáre,
he’iva’ekue: Añete,
derecho humano jeikove porâ ogueroike derecho a la vida, avei oîmba porâvo
persona háicha; avei umi derecho democracia ryepýpe ojeguerekóva ha mayma
derecho civil ha político kuéra.3 4.
Protocolo de San Salvador ñepyrûmbýpe (ha’éva ñe’ême’ê omoîrûva
Convención Americana sobre Derechos Económicos, Sociales ha Culturales pe),
ohechakuaa “iñañete haguâ derecho civil ha político kuéra, iñañete
mante va’erâ avei umi derecho económico, social ha cultural kuéra; péva péicha
mante va’erâ, mayma derecho kuéra pyrenda ha’e rupi yvypóra rekokatu (dignidad
humana); upéicha rupi oñeñangareko mante va’erâ opavaite ko’â deréchore
ha ndaikatúi peteî derecho oñemotenonde potávo ambuekuéra oñembotapykue
terâ oñembyai. Ko púntore avei, la Comisión omo’añete Presidente de la
Corte Interamericana de Derechos Humanos, profesor Antonio A. Cançado Trindade
ñe’êngue he’íva: Ojepoko
vai ramo derecho económico, social ha cultural kuéra rehe, ha’éva por
ejemplo mboriahu vaieterei, ojepoko vai opáichavo yvypôra rekovére, avei
iderecho civil ha político rehe: ha péicha ojechauka ñandéve derecho humano
kuéra ohoha oñondivepa ha ndaikatúi jaipe’a ojuehegui. Mboriahu
vaiterei ha’éma voi derecho humano kuéra ÿetére ojeiko. Mba’éichapa oîta
derecho humano kuéra ijeheguiete oñeñandukávo ndoguerekóirô derecho oñemongu’évo?
Mba’éicha oîta libertad oike ha osê haguâ tetâpýpe ndoguerekói ramo
derecho hóga teévo? Mba’éicha ijeheguiete oguerekóta participación tetâ
ñemboguatápe ndoguerekói ramo derecho okarúvo? Mba’éicha oñangarekóta
hese leikuéra ndojeguerekói ramo en cuenta oguerekoha derecho hesâivo? Ha
péicha heta oî tembiecharâ. He’ise amo hapópe, enteroite ñañandu, ñande
rekove ára ha araguápe, derecho humano kuéra oîmbaha joajúpe oñondive, ha
péva ha’e peteî realidad ndaikatúiva ñamboyke; ndaikatuvéima oñembyesa’ipa
ojuehegui; tekotevê ojehecha derecho humano kuéra oikepaha ojokuápe.4 5.
Derecho humano kuéra iñañete haguâ tekotevê oî umi léi ha
institución kuéra; omandáva kuéra oî va’erâ léi poguýpe; ha umi
institución oñocontrola va’erâ; péicharô mante oikota tetâygua kuéra
oîpotáva,
ha’éva ojeiko leietére. La Comisión ohecha democracia representativa iñañete
ramo mante iñañetéta avei mayma derecho humano; upévare he’iva’ekue: Democracia
ha Estado de Derecho ha’e mokôi mba’e tekotevêtéva voi iñañete haguâ
derecho humano kuéra peteî sociedadpe. Upépe oike derecho a la participación
política, leikuéra ojerrespeta va’erâha Poder Judicial ijeheguiete oku’e
va’erâ ha omandáva kuéragui oñedefende añete va’erâ.5 6.
La Comisión ombojo’aseve ha he’i democracia representantiva
ndaikatuiha ojehekýivo Convención Americana he’ívagui ikuatia
ñepyrûmbýpe:
“oî haguâ yvypóra heko ijeheguíva, kyhyje’ÿre ha miseria’ÿre oikóva,
tekotevêta mayma persónape iñañete iderecho económico, social ha cultural,
peteîcha umi iderecho civil ha político kuéra ndive”. 7.
Upe jaipotáva ndaha’éi katuete jahupyty peteî democracia
representativa paite, sino upe sistema político taha’e mayma yvypórape guarâ
peteî posibilidad iderecho kuéra iñañete ha oñembo’aje haguâ, peteîcha
umi derecho civil ha político ha avei umi económico, social ha cultural kuéra.
Péva ha’e avei peteî garantía oñeconserva haguâ democracia, mayma tapicha,
hembiasakuére ohechárô péva ha’eha organización política iporâvéva,
ohapejokóta umi dictadura ha opaichagua autoritarismo oñembojára kuaáva
tetâre. 8.
Marandu oguenohê ramóva Programa de Naciones Unidas para el Desarrollo
yvypóra kuéra akarapu’â rehegua año 2000pe, jajuhu péicha he’i: Libertad
política rupive mante –ha’éva derecho mayma yvypóra kuñáva ha
kuimba’e oguerekóva oparticipávo peteîcha sociedad rekovépe– ikatúta
îñañete opavavépe pe libertad económica. Ha akarapu’â económico oî
haguâ, tekotevêta oî institución ha leikuéra oguátava hekope porâ. Tetâygua
kuéra oikérô compromisope ha oparticipa decisión oikóvape, upéicharô añoite
oñeha’âmbaitéta akarapu’arâ. Derecho kuéra rupi yvypóra omboguata porâve
hembiapo economíape. Hesakâ avei tetânguéra nome’ê va’erâi ñe’ême
reinte derecho económico ha social kuéra. Léigui reínte nosêmo’âi tesâi
porâ ha mba’apo. Tekotevê peteî economía oguata porâva ome’ê haguâ
umíva,
ha pevarâ el pueblo oguereko va’erâ interés economía oñemboguatávare. La
gente omba’apóta ohechârô irresultado itrabajo. Ojepaga porâ chupe,
ohupyty tekombo’e ha tesâi hogayguápe guarâ. Hembiapógui
osêta umi riqueza ojepaga haguâ chupe. Ha katu ndojepagái ramo hekópe
hy’aikuére, ndoguerekomo’âi sentido pe itrabajo. He’ise upéicharô,
derecho económico ha social kuéra oipytyvô economíape opyrû hatâ haguâ ha
avei ohupyty recompensa upe economíagui.6 9.
Derecho humano kuéra rehegua jeporeka Paraguáipe ha avei umi tetâpyre
ñemaña jajapóva, ikatu oguereko tuicha importancia ko moméntope, Gobierno
paraguayo oñeha’â rupi oúvo democracia opyrû hatâ haguâ tetâpýpe ha
avei osê haguâ crisis económica poguýgui.
10.
Comité de Derechos Económicos, Sociales ha Culturales, (ha’éva Pacto
de Derechos Económicos, Sociales y Culturales remimoingue), oîva la ONU
ryepýpe,
péicha he’i Paraguái situación general rehe: Ko
Comitépe guarâ hesakâ porâiterei democracia Paraguáipe tekotevê gueteri oñemombarete
ha heta áño ohasáne gueteri ojehapo’o paite haguâ umi actitud oúva
dictadura pukúgui, umi joja’ÿ tetâygua kuéra apytépe ha avei umi yvyguasu
rekorei oîva. Umi dificultad económica apytépe el Estado oguereko mboriahu
guasu oîva tetâpype ha avei ideveha okapeguáre opaga va’erâ; ko’âva
ndive oho dificultad iñañete haguâ derecho económico, social ha cultural kuéra
oñemoî va’ekue pe Páctope. Comité ohechakuaa avei ndopái gueteri rupi pe
tekotee ombotuichavéva kuimba’épe kuñágui, ndaikatúi iñañete paite
pacto he’íva artículo 3pe.7 11.
Ko capítulo oúvape la Comisión ombyapu’a Paraguái ñemongu’e
institución háicha ha omombe’u isituación ko’âgagua democracia
ñemboguatápe. B.
INSTITUCIÓN ÑEMOAKARAPU’Â PARAGUÁIPE 12.
Ko púntore péicha oñe’ê el Estado paraguayo: ...Ojupi
rire heta presidente ndahi’aréi va’ekue gobiérnope, 1954pe ojapyhy el
Gobierno General Alfredo Stroessner, ombyatypa va’ekue ipópe pu’aka, prensa
rehegua, tetâygua ñeñanduka hamba’e rehegua. Institución kuéra oñecorrompe
ha upe dictador oguereko hembiporu ramo pe aparato del Estado; péva rupi ojapo
trampa votación jave ha opresenta igobierno democrático ramo guáicha; oiporu
opositor kuérape ha partido gobiernoguápe jepe avei. Ñoîriva guive hendivépe
opersegui; ombokoty, otortura térâ omosê tetâgui. Mayma
tapichakuéra derecho oîvare ha’ete voi ha iministro kuéra opyrûmba; umi
funcionario iguyregua jepe henyhê plátagui ha ojepohýi derecho agénore,
ohupyty’ÿre mba’eveichagua castigo. Péicha
ojeiko jave hína, el 3 de febrero (1989) ko’êtîvo oiko pe golpe oitýva upe
gobiérnope ha he’íva oñepyrûha leietére jeiko, derecho humano kuéra ñembo’aje,
ha libertad opavaitépe guarâ.8 13.
Comisión Interamericana, informe 1998pe ojapova’ekuépe, omoî peteî
capítulo omobe’úva mba’éichapa oguata derecho humano kuéra Paraguáipe;
upépe he’i mba’éichapa oho tenondévo institución kuéra Paraguáipe
ho’a guive Stroessner dictadura 1989pe.9
Upe documéntope la Comisión imandu’a compromiso Presidente pyahu, General
Andrés Rodríguez, ojapova’ekuére, omoîtaha peteî sociedad orrespetáva léi
ha derecho humano kuéra; imandu’a avei pe Informe visita ojapova’ekuére
Paraguáipe 1990pe, ohecha haguâ mba’éichapa oî derecho humano kuéra upe
tetâme; avei ogueromandu’a umi reforma oikóva oñembopyahu haguâ institución
ha leikuéra, ikatu haguâicha oñemoañete derecho humano kuéra tetâpýpe;
ogueroike avei tembiaporâ oñemoîva libertad kuéra oî jey haguâ, represión
vai opa haguâ Estado rembiapógui, ha oiko haguâ proceso umi mba’e vai
apohare rehe. 14.
Upe documéntope avei, ohesa’ÿjo pe situación oñepresentáva tetâpýpe
22 de abril 1996 guive; upérô Presidente Ing. Juan Carlos Wasmosy oikuaauka
General Lino Oviédope, ha’eva’ekue upérô Comandante del Ejército,
omonguiha chupe icárgogui ha ombohasa retírope. Upéva ojehu oiko rupi proceso
ha condena Lino Oviédore opu’â haguére huvicháre; elección 98pe
ohupiva’ekue Ing. Raúl Cúbaspe Presidente ramo ha Dr. Luis María Argáñape
Vice Presidente ramo; libertad ome’ê va’ekue Ing. Cubas Oviédope; ñokarâi
péva oguereko va’ekue uperire Corte Suprema ha poder Legislativo ndive; Dr.
Luis María Argaña jejukakue; juicio político oñemoñepyrû va’ekue
Presidente Cubas rehe; marzo 1999pe ojehuva’ekue plázape Congreso renondépe,
heta tapicha omano haguépe; Presidente Cubas orrenucia ramo guare ha ojupi
hendaguépe Presidente del Congreso Nacional Dr. Luis González Macchi. 15.
Umi conclusión la Comisión oguenohêva apytépe oî: La
Comisión ojerure mburuvicha paraguayo kuérape tomoî mayma tekotevêva ikatu
haguâicha iñañete paite upe leitére jeiko, oîháicha Leiguasúpe. La Comisión
oguerekóta tapia hesápe Paraguáipe, opyrû hatâ meve institución kuéra.
Upevarâ oiporúne mayma pokatu ogurekóva órgano de la OEA háicha, Convención
Americana ryepýpe, ha avei ijestatuto ha irreglamento ojerure háicha.10 C.
VICEPRESIDENTE JEJUKAKUE HA MÁRZOPE OIKOVA’EKUE
16.
El 23 de marzo 1999pe, pyhareve ojejuka Vicepresidente del Paraguay,
doctor Luis María Argaña. Avei omano iguardaespalda Francisco Barrios
González,
ha opyta herido ichofer.11
Pe capítulo ja’evakuépe derecho humano kuéra situación rehegua Paraguáipe,
Informe 1998pe osêva’ekuépe, péicha he’i la Comisión: Doctor
Argaña ojejukávo, ojepyso pe crisis okakuaáma va’ekue oúvo Paraguáipe.
Doctor Argaña ha’e va’ekue opositor principal Presidente Cubaspe, sobre
todo pe caso Oviedo ñemboguatápe. Doctor Argaña jejuka tuicha guyryry ogueru,
tetâpýpe ha ambue kuéra tetâme. Umi medio de comunicación omombe’u
ojeparaliza hague tetâ, ha gentekuéra osê cállere oprotesta ha ojerure
orrenucia haguâ Presidente Cubas; pévape oculpa hikuái, ex-general Lino
Oviedo ndive, ha’eha responsable doctor Argaña jejukakuére. Capital Paraguaýpe
omyakâ manifestación kuéra aty independiente oñehenóiva “Jóvenes por la
Democracia” (...) El
24 de marzo 1999pe, Cámara de Diputados odecidi, 49 voto contra 24 rupive, oñepyrû
haguâ juicio político Presidente Raúl Cubaspe, he’iháicha Paraguái
Leiguasu artículo 225pe (...) Upe
árape voi, 24 de marzo 1999pe, upéicha odecidi rire Cámara de Diputados,
presidente Senado pegua ohenói oiko haguâ sesión extraordinaria, ha upépe
ojedecidi oikóvo chugui tribunal ha oñepyrû omboguata juicio político
rehegua Presidente de la Repúblicape. Upevarâ ojerure Cámara de Diputádope
opresenta haguâ acusación al día siguiente; ohenói avei Presidente Cúbaspe
ohendu haguâ pe acusación ha orrecivi haguâ kuatia kuéra hesegua. El
25 de mayo 1999pe Cámara de Diputados oikuaaka acusación oguerekóva
Presidente Cubas cóntrape; Senado uperire ohenói presidente defensorpe ombohovái
haguâ al día siguiente (...) Iporâ
ja’e pe doctor Argaña ojejukaha momento guive ha juicio político aja pukukue,
oîháicha pe tetâ ojeparaliza. Institución kuéra oñeñanduka
pronunciamiento rupive, umíva apytépe Cámara de Diputados voi, “Jóvenes
por la Democracia”, Gobernador ha Intendente kuéra ha heta integrante
sociedad civilpegua. Gentekuéra ijaty Parlamento renondépe ha ijerére oikohápe
pe Juicio Político (...) El
27 de marzo 1999pe, juicio político ryepýpe, Presidente Cubas representante kuéra
opresenta idefensa. Upe árape voi, ka’aruete rupi, policía kuéra oîva
armado mbarete ha francotirador kuéra oîva pe jerére oga piso yvatépe, oñepyrû
oataka balapúpe umi plázape oîvape, juventud, chokokue ha mba’apohára
kuérape.
Upe atákepe oiporu hikuái bomba ha arma de fuego, ha péicha ojejuka siete mitârusu
ha hetaiterei tapicha opyta herido vai. El
28 de marzo 1999pe, decisión oikotaha vísperape, Senado ojapóva juiciope,
Presidente Cubas orrenuncia Presidentehágui. Upéva mboyvemi, Lino Oviedo oho
Argentínape ojerure ha oñeme’ê chupe asilo político. Cubas Grau avei, al día
siguiente orrenuncia haguépe ojerure ha oconsegui asilo Brasilpe. Orrenunciávo
Presidente Cubas, ha upéva mboyve ojejuka Vicepresidente, ojupi Presidente ramo
doctor Luis González Macchi, ha’éva’ekue Presidente del Congreso, upéicha
oîgui artículo 234pe Leiguasúpe. Presidente pyahu ojapo peteî gobierno de
concertación; ha upépe heta ministro oike ndaha’éiva gobierno partidopegua;
ha Presidente omombe’u hembiapópe omoañetetaha Leiguasu, institución kuéra
rekotee, ha ojeruréva democracia ha Estado de Derecho.12 17.
Upe marandúpe la Comisión “ombojo’a jevyevy icondena crimen vaiete
doctor Argáñare oikóva’ekue”; upéichante avei ocondena Francisco Barrios
González jejukakue, ha’eva’ekue doctor Argaña guardaespalda, ha mitârusu
plázape guare Manfred Stark Coscia, Víctor Hugo Molas, José Miguel Zarza,
Porfirio González, Henry David Díaz Bernal, Cristóbal Espínola Cardozo ha
Tomás Rojas; “ko’âva omano odefendekuévo la democracia ha
institucionalidad”, ha he’ive “orrepudiaha avei hetaite tapicha opytáre
herido vai”.13 18.
La Comisión he’i avei “tekotevêterei oñemyesakâ porâ pe crimen
Argaña rehegua ha avei umi ambue crimen kuéra, tojekuaa umi responsable ha
toiko castigo, ikatu haguâicha oñemombarete institucionalidad ha Estado de
derecho Paraguáipe”.14
La Comisión he’i jey ani haguâ opyta castigo’ÿre umi mba’e
oikova’ekue, justicia ojerure rupi ha avei repercusión vai ikatúva opyta tetâpýpe
rupi. 19.
Ko’âga, dos áño rire, umi mba’e oiko haguépe, osegui gueteri ohóvo
umi proceso judicial kuéra. Doctor Argaña jejukakue rehegua procésope osê
peteî sentencia de primera instancia el 24 de octubre 2000pe; péva rupive oî
heta upe mba’e apohare oñecondenáva. Upérô avei juez odeclara inocente
mbohapy procesádope, nahesakâi rupi iparticipación upe asesinátope. 20.
Comisión ohecha háicha, oguahê haguâ hu’âme pe proceso, crimen kuéra
oikova’ekue rehegua, ikatu iñapovô ha ipuku; ha jepevémo oñeñeha’â
mbaite hendápe ha hekope porâ ojejapo ikatúva guive, hasýta vointe hesakâmbaite
haguâ umi mba’e oikova’ekue ha ojekuaa paite haguâ umi responsable kuéra. 21.
Ha katu Comisión ohecha avei ko’â proceso ryepýpe oî hague tapicha
ojegueraha va’ekue preso ha ojeguereko areve léi he’ívagui, jepémo umíva
he’i kuri ojehe ha’eha inocente ha políticakuére ojegueraha hague preso.15 La Comisión oñandu tekotevêha
he’i, el Estado ojapokuévo ko’â tembiapo (oinvestiga, oprocesa, ocastiga)
oprocede va’erâ debido proceso ojerure háicha; ko’âva oî Convención
Americánape ha ogueroike plazo razonable ryepýpe oiko va’erahâ pe juicio ha
noñecondenái aja pe tapicha ojeguerekova’erâha inocente ramo guáicha.16 22.
Peteî juicio oîhápe garantía kuéra tekotevêva mante ikatu omoañete
peteî tapichápe juicio hekopeguáva ha avei ani haguâ oiko are rei presohápe.
Upevarâ tekotevê ojeguereko tesa renondépe, pe prisión preventiva ha’eha
sapy’a ku iculpa ramo guarânte, ndaha’éi gueteri castigo; ndaikatúi
ipukueterei, porque upéicharô ha’étama peteî castigo oñecondena mboyve,
ha upéva oho Convención Americana cóntrape, art. 8(2), he’íva mayma yvypóra
ojeguereko va’erâha inocente ramo ndojehechaukái aja lei rupive ha’eha
mba’e vai apohare.17 D.
PODER EJECUTIVO REHEGUA
23.
Orrenuncia rupi presidente Cubas el 28 de marzo 1999pe, ha upéva mboyve
ojejuka Vicepresidente, ojupi Presidente ramo doctor Luis González Macchi,
ha’eva’ekue presidente Congreso pegua, upéicha he’ígui Leiguasu artículo
234pe; péicha oñe’ê upe artículo: Sapy’ánte
oime ramo ojokóva ichupe térâ ipore’ÿ ramo, Presidéntepe omyengovia
va’erâ Vicepresidente, ha ipore’ÿ ramo avei kóva, Senado pegua Presidente
oisambyhy va’erâ tetâ, ÿrô Cámara de Diputado myenondehára, térâ Corte
Suprema de Justicia peguáva, ko’ápe oñembohysýi háicha. Vicepresidente
ojeporavo va’ekue omyengoviáne Presidéntepe, kóva oguapy rire térâ oguapy
mboyve, tetâsâ opyta rei ramo, ha ogueroguatáne tetâ ohupyty peve ára
oguejy haguâ, oîháicha Leiguasúpe. Vicepresidente
ipore’ÿ ramo mbohapy ary jave ojupi haguépe, oñehenói va’erâ
jeporavoguasurâ ojehupi haguâ hekoviarâ noventa ára ohasa mboyve. Ipore’ÿ
ramo mokôi ary ombopaha mboyve hembiapo, Congreso oiporavo va’erâ hekoviarâ
tetave tee voto rupive, ha peteî ojupiva’erâ opa peve umi ára ñeîme
pukukue apykápe. 24.
Uperire, ohendu rire peteî recomendación Fiscal General ojapóva,
tribunal Superior de Justicia Electoral oporandu Corte Suprema de Justiciape: Omyesakâ
haguâ Leiguasu he’íva ha tomombe’u pe Presidente del Congreso Nacionalpa oî
va’erâ sapy’ánte Presidente de la República ramo, ojelegi peve jey
Presidenterâ, terâpa ocumpli va’erâ pe plazo presidencial 1998-2003, ha
ojelegi va’erâ Vicepresidenterâ añonte.18 25.
Péicha ombohovái Corte Suprema de Justicia: Jahechápype:
Ñe’êjoja oîva ministro kuéra Corte Suprema pegua apytépe, la Corte
Suprema de Justicia orresolve: 1º)
Oikuaauka Leiguasu omoañeteha presidente ko’âgagua, Dr. Luis Angel González
Macchi, ocumpli va’erâha periodo constitucional 1998-2003. 2º)
Upeichaite avei oikuaauka Tribunal Superior de Justicia Electoral ohenói
va’erâha ojelegi haguâ Vicepresidente de la República añónte 1998-2003
pukukue oîva’erâ.19 26.
Ojapóvo upe Senténciape Corte Suprema he’íva’ekue el 27 de abril
1999pe, Tribunal Superior de Justicia Electoral ohenói ojelegi haguâ
Vicepresidenterâ el 13 de agosto 2000pe. Upe árape oiko jeporavoguasu tetâpýpe
ha osê ogana Senador liberal Julio César Franco. Resultado oficial omombe’u
Tribunal Superior de Justicia Electoral el 24 de agosto 2000pe. 27.
Elección mboyve Estado paraguayo oñemoî peteî ñe’ême Secretaría
General de la OEA ndive, péva ombou haguâ omañáva upe jeporavo rehe.
Upevarâ,
Secretario General de la OEA omoî Jefe de Misión ramo doctor José Luis Chea
ha Jefe Adjunto ramo doctor Diego Paz Bustamante. Marandu tenondegua ko Misión
omondóva Consejo Permanente de la OEApe he’i: oîha
jerovia Tribunal Superior de Justica Electoral rehe; Gobierno ohechaukaha
voluntad orrespetávo separación de poderes ha omoneîvo resultado osêva
eleccióngui. Partido político kuéra ha idirigente orrespeta democracia
rembijerure ko’â puntopegua ha proceso electoral oikóva; tetâygua kuéra
avei ohechauka civismo oapojávo sistema democrático.20 E.
GOLPE DE ESTADO OIKOMO’Â VA’EKUE EL 18 DE MAYO 2000PE
28.
El 18 de mayo 2000pe oikomo’â peteî golpe de Estado Paraguáipe,
omyakâva Primer Cuerpo del Ejército pegua kuéra, Comandancia ha Policía
Nacional pegua avei. 29.
Pya’e voi Estado paraguayo ojerure ijaty haguâ Consejo Permanente de
la OEA; péva ojerure Misión Permanente oguerekóva upépe rupive; oipota
orrechaza pe golpe ha tome’ê respaldo Presidente González Mácchipe.
Upévare,
el 19 de mayo 2000pe, oiko upe Reunión del Consejo Permanente de la OEA ha upépe
Paraguái omombe’u mba’épa oiko ra’e ha ambue tetânguéra ome’ê tuicháva
apoyo, democracia ha institución kuéra Paraguaipeguápe. Consejo Permanente de
la OEA upe árape voi oguenohê Resolución 770 (1235/00) péicha he’íva: 1.
Oikuaauka respaldo total OEA ome’êva Presidente González Macchi
Gobiérnope. 2.
Ocondena mbarete oñepu’âre democracia ha Constitución rehe
Paraguáipe. 3.
Oikuuauka irreconocimiento Secretario General de la OEApe, pya’e oñeñanduka
haguére oîha Gobierno Constitucional Paraguái pegua ykére; ha avei Paraguái
retâygua kuéra ykére; péicha oipytyvô oñemantene haguâ democracia upe
tetâme.
Ojerure avei Secretario Generalpe omombe’u haguâ ohóvo Consejo Permanéntepe
mba’e oikóva.21 30.
El 19 de abril 2000pe, Estado paraguayo, Decreto 8.772 rupive, osuspende
tetâ tuichakue javeve, algunos derechos ha garantía oîva Convención
Americánape.
El 23 de mayo 2000pe upéva oikuaauka tetânguera OEAguápe. Ko marandu ojejapo
ojerure háicha Convención Americana artículo 27pe, péicha he’íva: 1.
Oiko ramo ñorairô guasu, térâ oî peligro público, térâ ambue
amenaza Estádope guarâ, kóva ikatu osuspende algunas obligaciones oguerekóva
ko Convención rupi, tekotevê háicha ha tekotevêteha peve, ndohóima guive
ambuekuéra obligación cóntrape omoîva el derecho internacional, ha ndojapói
guive joavy raza, color, sexo, idioma, religión rehe omañávo. 2.
Upéicha ramo jepe ndaikatúi oñesuspende umi derecho oîva ko’â
artículope:
3 (Derecho ohechakuaáva Personalidad Jurídica); 4 (Derecho ojeikovévo), 5 (Derecho
integridad personal pegua), 6 (Ndaikatuiha ojerereko avavépe esclavo térâ
tembiguái ramo); 9 (Léi omanda va’erâha ha ndaikatuiha ojeporu ha’e osêmboyve
oikova’ekuére); 12 (Avavépe ndaikatúi ojejopy py’a andu ha tupâ andúpe);
17 (Familiare oîva’erâ ñangareko); 18 (Derecho hera teévo); 19 (Mitânguéra
derecho); 20 (Derecho hetâ teévo); ha 23 (Derecho político kuéra); ndaikatúi
avei oñesuspende umi garantía judicial tekotevêtéva oî haguâ ñangareko añete
umi deréchore. 3.
Mayma Estado oiporúva ko derecho ha osuspende parte de la Convención,
omombe’u va’erâ enseguida ambue tetânguérape, Secretario General de la
OEA rupive, mba’e púntopa oñesuspende, mba’éicha rupipa ha araka’e
guivépa. 31.
El 1º de junio 2000pe, Paraguái omomarandu ambue kuéra tetâ OEApe
oîvape,
Secretario General de la OEA rupive, el 31 de mayo 2000pe omopu’âma hague upe
estado de excepción. 32.
Comisión Interamericana omoirû umi condena ojejapóvape oñemondohose
mo’â haguére democracia Paraguáipe; ha he’i jevy importancia oguerekóva
pe sistema democrático ha pe Estado de derecho, iñañete haguâ derecho humano
kuéra ha oî haguâ hesekuéra ñangareko hekópe. 33.
La Comisión ohecha porâ voieténte opa jey hague estado de excepción
Paraguáipe: upévare ogueromandu’a kuri Convención Americana voi he’iha
artículo 27pe upéva ndaipuku va’erâiha: Artículo
27(1)pe oîháicha, Convención oipota oiko upe suspensión tekotevête ajánte.
La Comisión he’i naiporâiha estado de emergencia ndoguerekóiva plazo térâ
tapia guarâicha oñemoîva; ivaivéntema ombyatypa ramo poder Jefe de Estado
pópe,
ha ndaikatúi ramo poder Judicial mba’eve ojapo Ejecutivo disposición rehe; péicha
oikórô ikatu voi oparei pe estado de derecho.22 34.
La Comisión ogueromandu’a avei oñemyesakâvo upe atentado, ojehecha
kuaávo máva rembiapópa ha ojecastigávo umi responsable, Estado paraguayo
oprocede va’erâha institucionalmente ha derecho humano ryepýpe; upéva
he’ise, oîva’erâ respeto garantía judicial kuérape ha mayma derecho ha
garantía ocorrespondéva umi tapicha ojeprocesávape. 35.
Ko púntope, oipy’apy la Comisiónpe marandu he’íva umi policía
oparticipa va’ekue golpe de Estadope, ambue kuéra policía heta otortura
hague chupekuéra; ko’â mba’e oiko pe golpe mo’â riremínte; ha umi
tortura oiko hague mburuvicha yvatevegua renondépe.23
Estado paraguayo ko púntope ojerure ko Infórmepe oñemoîve haguâ: “Omyesakâkuévo
ko’â mba’e, Ministerio Público, Agente Fiscal Amílcar Ayala rupi, oacusa
torturakuére Walter Bowerpe, Ministro de Obras Públicas y Comunicaciones, (umi
mba’e oiko jave ha’éva’ekue Ministro del Interior); avei Basilio Pavón,
Comisario de la Comisaría 11, Sub-Comisario Diosnel Ferreira ha Merardo
Palacios, ha oficial Osvaldo Véra-pe. Juez oguerekóva ko caso, Pedro Mayor
Martínez, ombohasáta kuatia ko’âva rehegua Cámara de Senadórepe, ojerure
haguâ Ministro desafuero. Ambue acusado kuéra rehe oñepyrûma oguata proceso
judicial”. F.
SENTENCIA HE’ÍVA CORTE SUPREMAPEGUA MINISTRO KUÉRA NDOJEIVÉIMA
VA’ERÂHA
36.
Iñañete haguâ derecho ha libertad kuéra peteî sistema democráticope,
he’íma haguéicha ko Comisión,24
oîva’erâ peteî orden jurídico ha institucional omandahápe leikuéra, ha
gobernante kuéra katu oikohápe léi poguýpe; ha oîva’erâ control judicial
poder político rembiapóre, ohópa constitución ha leikuéra he’iháicha;
he’ise, oîva’erâ respeto al Estado de derecho. 37.
Nda’aréi oiko Paraguáipe peteî situación oñerrelacionáva Corte
Supremapegua Ministro kuéra ndive, ha oike haguépe Poder Legislativo,
Ejecutivo ha Judicial. El 5 de noviembre 1999pe, Cámara de Senadores oguenohê
Resolución 421, oconfirmáva icárgope cinco Ministro de la Corte Suprémape,
ha noconfirmáiva ambuekuéra irundýpe. El
9 de noviembre 1999pe, Poder Ejecutivo, Decreto 6.131 rupive, oguenohê peteî
“Acuerdo Constitucional”, he’ihápe omoneîha Resolución Senador kuéra
oguenohêva’ekue. 38. Ko’â decisión del Poder Legislativo ha Ejecutivo he’íva oikótarô, oîta ministro de la Corte Suprema ohejátava hembiapo oiko’ÿre hese juicio político, artículo 261 de la Constitución he’íva cóntrape: “Ministro kuéra Corte Suprema de Justicia pegua ikatu oñemongúi juicio político rupi mante...” 39.
Ko’â disposición Poder Legislativo ha Ejecutivo ojapóva, ojegueraha
Corte Suprémape, oho rupi Constitución cóntrape; el 5 de mayo 2000pe la Corte
oikuaauka isentencia rupi ha’eha inconstitucional umi disposición; ha
ogueromandu’a “oîháicha artículo 261 Constitución Nacionalpe, Ministro
kuéra Corte Suprema pegua oheja va’erâ imba’apoha ombotyvove setenta y
cinco ary; ikatu oñemongúi juicio político rupi, ha ambue hendáicha ndaikatúi”.25 40.
La Comisión ohecha porâ, ko problema oike haguépe mbohapyve poder
ojerresolve haguére Poder Judicialpe, ha’égui mburuvicha tuichavéva omyesakâ
va’erâ Leiguasúpe oîva, ha ambue Poder, Legislativo ha Ejecutivo, iñe’êrendu
haguére Corte Suprema de Justiciape. Jepémo ñe’êrendu Corte Suprema de
Justicia senténciape ha’e peteî mba’e oîva’erâ voínte oîhape Estado
democrático, la Comisión ombotuicha ko mba’e, nda’aréi oiko rupi
peichagua ñontende’ÿ Poder kuéra apytépe Paraguáipe, oñepyrû va’ekue
en gran parte Poder Ejecutivo ndojaposéigui Poder Judicial he’íva, ha amo
hu’âme ogueraha a la renuncia del Presidente de la República upe marzo
1999pe.26 G.
CORRUPCIÓN REHEGUA
41.
La corrupción ha’e peteî elemento importante jareko va’erâ en
cuenta jahesa’ÿjóvo institucionalidad democrática rehegua Estado kuéra
ryepýpe; añete, heta tetâ oîva OEApe, ijapytépe avei Paraguái, he’íva’ekue
“corrupción ombyai institución pública kuérape, oho sociedad cóntrape,
tekopotî ha tekojoja cóntrape; upéichante avei tetânguéra akarapu’â
cóntrape.
Corrupción oñerairô ramo katu “oñemombarete umi institución democrática,
ojehapejoko economía guata karê, avei umi vicio tetâ mboguatápe ha tetâygua
kuéra jeiko oñondivépe”.27 42.
Ko púntope, Estado paraguayo voi orreconoce oficialmente corrupción oîva’ekue
tetâpýpe dictadura stronista pukukue (1954-1989); ha avei mburuvicha guasukuéra
voi ohechakuaa, ko’âgaite peve corrupción ombyai pypukuha tetâme. Paraguái
he’iva’ekue ONU ryepýpe: ...1954pe
ojupi gobiérnope General Alfredo Stroessner, ha omoñepyrû peteî régimen
heta aspéctope, (...). Institución kuéra oñecorrompe ha aparato estatalgui
oiko peteî elemento más dictador pópe (...) 43. Corrupción ko’âga oîva tetâpýpe rehe ñañe’êvo, Presidente de la República orreconoce públicamente ha he’i, por ejemplo, “corrupción oîva umi ente impuesto oñembyatyhápe, umívare odepende reactivación económica ha Estado oguereko haguâ forma ocumplívo hembiaporâ saludpe, seguridad, vivienda ha educaciónpe”.28 Avei Presidente de la Corte Suprema de Justicia Paraguaipegua, upérô Dr. Carlos Fernández Gadea, oadmiti públicamente oîha corrupción Poder Judicial paraguáyope, he’ínte ko Poder Judicial ndaha’eiha icorruptovéva umi Poderes del Estado apytépe.29 44.
Organización “Transparency International” omohenda Paraguáipe umi
tetâ icorruptovéva apytépe ko múndope ha mokôihápe icorruptokuépe tetâ
latinoamericano kuéra apytépe.30 45.
Ko corrupción ombyai institución pública kuérape, sociedadpe, tetânguéra
akarapu’âme ha hetave mba’épe, ha avei opoko vai derecho humano kuéra iñañete
haguâ tetâygua kuéra apytépe. 46.
Peteî punto oguerekohápe relación corrupción derecho humano ndive
ha’e pe impunidad (delito opytáva castigo’ÿre). Amogotyove capítulo 3º
pe, jahecháta pe problema guasu oîva Paraguáipe impunidad rehegua; upépe
ja’e ndaipóri ramo investigación ha castigo Estado rembijokuái rembiapo
vaikuére derecho humano cóntrape, Estado oguereko responsabilidad
internacional; upe responsabilidad oguerekóta avei ndaha’éiva funcionario
del Estado ojapórô umi violación ha Estado ohejareínte ramo. Upe capítulope
ja’e impunidad ha’eha peteî violación de la obligación internacional
Estado kuéra oguerekóva derecho humánope; violación grave ogueraháva heta
hetave haguâ ha py’ÿive oiko haguâ umi delito.31 47.
Ambue punto ojotopahápe corrupción ha derecho humano, impunidad ryepýpe
avei, ha’e pe juez oñecorrompévo peteî juicio apópe, oñembyai pe
independencia oguerekóva; ndodecidíri ijeheguiete; upéicharô ha’éma
Estado ovioláva derecho ha garantía kuéra oîva Convención Americánape;
ko’âva apytépe oî garantía mayma tapicha oguerekóva ojuzgávo chupe peteî
juez noîriva avave poguýpe ha ndojero’áiva mamove gotyo, péicha oî artículo
8(1)pe upe Convenciónpe.32 48.
Umi derecho económico, social ha cultural kuéra apytépe opyvoi
vaieterei corrupción, porque ha’e peteîva factor ikatúva oimpedi Estádope
“omoî medida tekotevêva... umi recurso disponible ome’êha peve... ikatu
haguâicha ohupyty sa’i sa’ípe... iñañete paite peve umi derecho umíva”.33 Ko púntope oje’e
va’ekue “umi recurso disponible ndojeporu porâi, iñañete paite haguâ
derecho económico, social ha cultural kuéra, peteî vore tuichavéva oho ramo
umi funcionario yvategua bolsíllope, térâ umi ayuda oúva akarapu’ârâ
ojeporu ramo hendape’ÿ, térâ oî ramo oñembojárava hese”.34 49.
Relación oguerekóva corrupción ha derecho económico, social ha
cultural kuéra, pévare oje’e avei: Peteî Ministro decisión “ojejogua” ramo, upe decisión oî influenciada mba’éicha pevépa oñemboviru hetavéta pe Ministro. Por ejemplo, peteî gobierno odecidi haguâ tembiaporâ, hetave ha iporâve haguâ empleo, oñeconvence kuaa chupe corrupción rupive, oiporavo haguâ peteî proyecto ohovéva capital ndive, ambue ohovéva empleo ndive rângue.35 50.
Relación oguerekóva corrupción derecho humano kuéra ndive, ikatu
jahecha avei discriminación guive. Artículo 1(1)pe Convención he’i: Tetânguéra
omoneîva ko Convención ome’ê iñe’ê omoañetévo mayma derecho ha
libertad ipype oîva ha ogarantizávo iñañete haguâ opavaite tapichápe,
omboyke’ÿre avavépe, raza térâ color rupi, idioma, religión, sexo, opinión
política, oiko’ípa terâpa iviru, moôpa onace térâ oimeraêva ambue
condición. 51.
Pe ñembojoavy’ÿ ha’e peteî mba’e tenondetegua derecho humano kuérape
guarâ; he’ise, mayma tapicháre peteîcha oñangareko va’erâ funcionario público
kuéra, ojapokuévo tembiaporâ oguerekóva. Ko púntope oje’éma va’ekue
avei, oikoha ñembojoavy peteî funcionario público oacepta ramo viru terâ algún
jopói; upéicharô pe tapicha ome’êva oñemotenonde, oñeñatende porâve
hese, oiko chugui privilegiado, ha upéva ha’éma ñembojoavy.36 52.
Jahavévo jajuhu avei mba’éichapa osê ojupe corrupción ha hetave
derecho humano, ñamoî tembiecharâ derecho oje’e haguâ oje’eséva ha
derecho político kuéra.37 53.
Ohechakuévo ko’â punto oîva ko Infórmepe, Paraguái he’i Gobierno
ko’âgagua oñeha’âha oúvo corrupción cóntrape; upevarâ oîma peteî
Consejo Nacional de Lucha contra la Corrupción, oikehápe gobiernogua, sociedad
civil pegua ha partido político kuéra pegua. Omombe’u avei diciembre 2000pe
oguenohê hague peteî Plan Nacional Anticorrupción, ha pévape oipytyvôha
Banco Mundial. 54.
Estado paraguayo he’i avei Contralor General-kue ko’âga oîha
procesado ha preso hógape corrupción kuére; upéichante avei Director-kue
Instituto Nacional del Indígena, ha heta mburuvichakue oî procesado, ijapytépe
kuéra República Presidente-kue, Juan Carlos Wasmosy. 55.
La Comisión ohecha porâ umi tembiapo ha he’i oñemotenonde va’erahâ
opaite mba’e ikatúva ojejapo corrupción cóntrape; oha’arôta Estádogui
marandu he’íva mávapa oñecondena corrupción kuére, ikatu haguâicha omoî
umi informe ojapovétava ohóvope. 56.
Jarekóvo ñande resa renondépe umi consideración jajapova’ekue,
jahecha mba’éichapa corrupción oîva Paraguáipe ombyai institucionalidad
democráticape, ha ha’e peteî factor importante jahesa’ÿjokuévo derecho
humano kuéra ko tetâme. Ohechakuaa haguéicha Estado paraguayo omoneîvo ha
omomba’e jey jeývo upe Convención Interamericana contra la Corrupción, péva
opoko vai institución kuéra rehe, oho sociedad cóntrape, tekoporâ ha
tekojoja cóntrape, ha avei tetânguéra akarapu’â cóntrape. Upéichante
avei corrupción omokangy institución democrática kuérape, omboguata karê
economíape, omongy’a gestión pública ha ombyai tetâygua reko marangatu.38 H.
NOÑEMOÎRI TETÂYGUA PYSYRÔHA
57.
Peteî punto rasa oipy’apýva Comisiónpe, oguerekóva relación
directamente institucionalidad democrática ndive Paraguáipe, ha’e pe noñemoîri
ko’âga peve peteî Tetâygua Pysyrôha (Defensor del Pueblo). Leiguasu osêva’ekue
1992pe omoî ko institución ha katu ko’âga peve, ocho áño oñembo’aje
haguépe upe Constitución, parlamentario kuéra ne’îra omoî upe Defensor
del Pueblo. 58.
La Comisión, oîgui hembiaporâ apytépe, heta jeýma oikuaauka
jepy’apy oguerekóva ko téma rehegua. Upéicha, Informe Paraguái rehegua, oîva
Informe Anual 1998, la Comisión opresentava’ekue Asamblea General de la OEApe,
he’i: Hi’âite
ko Comisiónpe mburuvicha pyahukuéra tojapo ikatúva guive iñañete haguâ pe
Estado Constitucional de Derecho. Umíva apytépe la Comisión orrecomenda
Estado paraguáyope tomoî pe Defensor del Pueblo, he’iháicha artículo 276
Leiguasúpe. La CIDH ohecha oî ramo pe Defensor del Pueblo tuicha opytyvôtaha
oñeñangareko haguâ hekópe derecho humano kuéra rehe Paraguáipe.39 59.
Uperire; la Comisión omohu’âvo visita ojapova’ekue Paraguáipe
julio 1999pe, péicha he’iva’ekue jey: La
Comisión tuicha jepy’apýpe ohecha mba’éichapa ohasáma siete áño rasa
osê hague Leiguasu 1992pe ha Congreso Nacional ne’îra omoî Defensor del
Pueblo. La Comisión ohecha Defensor del Pueblo rembiapo tekotevêtereiha oñeñangareko
ha oñedefende haguâ tetâygua kuéra derecho, tenonderâite voi umi
imboriahúvape,
ojepoko vaive rupi tapiaite iderecho kuéra rehe (...). Defensor del Pueblo ñemoî
ha’e peteî compromiso omoîva Leiguasu Senador ha Diputado kuéra ári,
pueblo paraguayo renondépe ha comunidad internacional rovake; ndaikatúi
opytarei ha oguereko plazo. La Comisiónpe hi’âiterei Congreso paraguayo omoî
Defensor del Pueblo vokoieténte.40 60.
El 20 de marzo 2000pe, Misión Permanente Paraguái oguerekóva OEApe
omombe’u ko Comisiónpe, Cámara de Senadores omoî hague mbohapy candidato,
ijapytégui osê haguâ pe Defensor del Pueblo ha opytaha Cámara de Diputado pópe
upe jeporavo. El 22 de marzo 2000pe, la Comisión omondo kuatiañe’ê Misión
Permanente Paraguái oguerekóva OEApe, he’ihápe “oha’arôiterei Cámara
de Diputados voieténte omoguahêne haguâ hu’âme Defensor del Pueblo ñemoî
rehegua”. 61.
El 19 de julio 2000pe la Comisión Interamericana omondo kuatiañe’ê
karai Juan Esteban Aguírrepe, Ministro de Relaciones Exteriores, ha ha’e rupi,
Diputado Cándido Vera Bejaránope, Presidente de la Cámara de Diputados,
ojerurehápe marandu oficial upe nombramiento rehegua. 62.
Comisión Interamericana de Derechos Humanos peguarâ, pe noñemoîrî
Defensor del Pueblo, Leiguasu ojeruréva, ha’e peteî tovapete Estado de deréchope
guarâ, opytarei rupi Constitución, ha’éva Ley Suprema Paraguái retâme
guarâ. La Comisión ohecha avei pe mayoría tekotevêva Cámara de Diputádope
Defensor del Pueblo jeporavorâ, ndaha’éi excusa oñemoî’ÿ haguâ,
hi’arive oîma órgano constitucional upeichagua mayoría oikotevêva, oñemoîva’ekue,
oî ramo voluntad política upevarâ. 63.
La Comisión ojerure jey Estado paraguáyope ojapo haguâ iLeiguasu he’íva
ha pya’éma voi omoî haguâ pe Defensor del Pueblo. I.
UMI CONCLUSIÓN OSÊVA
64. Comisión
Interamericana ohecha Paraguái oñeha’â hague omopyrenda mbarete haguâ
idemocracia; ha ikatu háicha ojehekýi hague ohóvo opaichagua situación
vaígui.
Peteî mba’e ofaltáva ko Paraguái ñemongu’épe democracia rapére ha’e
pe Defensor del Pueblo noñemoîri, ojerure háicha Leiguasu 1992peguare. Pe
ndojejapói Leiguasu tetâmegua he’íva ivaieterei ha ndaikatúi
jaguerokirirî.
La Comisión oikuaauka tuicha preocupación oguerekoha upévare, ofaltáre peteî
institución, tuicha importancia oguerekóva tetânguéra ambuépe, oî haguâ
ñangareko porâ derecho humano kuéra rehe.
[ Indice| Anterior | Próximo ]
1
CIDH, Informe Anual 1998 2
Corte IDH, 30 enero 1987. 3
CIDH, Segundo Informe Perú rehegua 4
CIDH, Segundo Informe Perú rehegua 5
CIDH, Comunicado de Prensa Nº 20/98, Lima, Perú. 6
PNUD, Informe Desarrollo Humano rehegua, año 2000 7
Comité de Derechos Económicos, Sociales y Culturales, 28/05/96. 8
Documento Paraguái ojapova’ekue 1993pe 9
CIDH, Informe 1998 10
CIDH, Informe 1998 11
La CIDH oñeñanduka ko’âva rehegua, 23 marzo 1999. 12
CIDH, Informe 1998. 13
CIDH; Informe 1998. 14
CIDH, Informe 1998. 15
Estado paraguayo ombohovái va’ekue. 16
Convención Americana, art. 8. 17
Corte IDH, Caso Suárez Rosero, 1997 18
Corte Suprema de Justicia, Acuerdo y Sentencia Nº 191. 19
Id. 20
Informe de la Misión de Observación Electoral. 21
OEA, Consejo Permanente, 19 mayo 2000 22
CIDH, Segundo Informe Perú 2000. 23
Báez Samaniego, Informe CODEHUPY 2000 24
Id. Cap. II, párr. 1 y ss. 25
Corte Suprema de Justicia, 5 mayo 2000. 26
CIDH; Informe 1998 27
Convención Interamericana contra la Corrupción, 1996. 28
Agencia de Noticias EFE, 1 julio 2000 29
Diario Noticias, 13 julio 2000 30
Transparency International, Indice de Percepción de la Corrupción 1999. 31
Cf. Tercer Informe sobre Colombia 32
CIDH, Informe Nº 39/96, Caso 11.673 (Argentina) 33
Protocolo San Salvador, art. 1 34
Nihal Jayawickrama, Junio, 1998. 35
Nihal Jayawickrama, Junio, 1998 36
Nihal Jayawickrama, Junio, 1998 37
Id. Junio, 1998 38
Convención Interamericana contra la Corrupción, Preámbulo. 39
CIDH, Informe Anual 1998 40
CIDH; Comunicado de Prensa, Asunción, 30 julio 1999
|